Literaire Bouwstenen

De Aanslag – Harry Mulisch

Literaire Bouwstenen: Thematiek

Om de thematiek van het boek kan ik weinig doekjes winden. Oorlog is een thema van alle tijden. In vergelijking met de literatuur over de Eerste Wereldoorlog die we al eerder te verwerken kregen, was dit werk van Harry Mulisch al een verrassing op zich.

Oorlog of politieke conflicten zijn nooit echt aangename thema’s te noemen. We kunnen ze niet categoriseren onder de naam Ontspannende literatuur. Je kan het boek onmogelijk als ‘leuk’ bestempelen omdat het zo bijtend is. De thematiek knaagt. Het verhaal is fictie, maar je weet dat die dingen daadwerkelijk hadden kunnen plaatsvinden. Dat zorgt ervoor dat je meteen uit je comfortzone wordt gesleurd. De ver-van-mijn-bedshow is plotseling toch heel dichtbij.

Louter ‘oorlog’ nemen als thema van dit boek is veel te kort door de bocht. Het gaat om de perceptie van de gevolgen bij de generaties die daarop volgen. ‘Psychologische roman’ is de naam waaronder De Aanslag wordt geplaatst. Anton Steenwijk, het hoofdpersonage, kampt met het gemis van zijn ouders. Hij wil te weten komen wat er precies gebeurde toen zij stierven. Doorheen de jaren verandert zijn karakter. Van de twaalfjarige jongen groeit hij op tot een student en een volwassen man. Hij bouwt  een eigen leven op en wij kunnen hem volgen in zijn verwerkingsproces.

De Aanslag is een puzzel dat perfect in elkaar zit. Elk element kunnen we verbinden met het verwerkingsproces van Anton. Onze menselijke intuïtie zorgt ervoor dat we proberen voor alles wat fout gaat, een zondebok te zoeken. Het najagen van een schuldige als er eigenlijk geen is. Een zondaar zoeken maakt het makkelijker voor ons om het gehele trauma verwerkt te krijgen. Na het lezen van De Aanslag kunnen we concluderen dat dit 'zondebok-mechanisme' eigenlijk nergens op slaat. We doen het om onszelf de kans te geven om onze frustraties op iemand uit te werken, we zijn uit op wraak. Door geen echte schuldige aan te wijzen blijft dat wraakroepend gevoel op de achtergrond en kunnen we het verwerkingsproces 'beëindigen'. Maar wanneer we een daad of gebeurtenis op iemand zijn gezicht kunnen plakken, zijn we in staat om ons te wreken. 

Het grondmotief van het boek is om generaties die de oorlog niet hebben meegemaakt met de neus op de feiten te drukken. De schrijnende realiteit laten doordringen zodat men er iets uit leert uiteraard. We zien dat zijn ouders worden weggerukt uit zijn leven en het ouderlijk huis met de grond gelijk gemaakt wordt. Dit trauma vormt de rode draad in zijn leven. Die verschrikkelijke ervaringen hebben voor wonden gezorgd, diep vanbinnen. Doorheen het boek kunnen we zien hoe deze keer op keer weer worden opengereten, langzaam genezen, maar nooit helemaal verdwijnen.. Dit is de reden waarom we het classificeren onder ‘psychologische roman’.